HIEROO

GEZONDHEID VOOR IEDEREEN: HOE STRUCTURELE OORZAKEN GEZONDHEIDSVERSCHILLEN BEPALEN

Gezondheid voor iedereen: hoe structurele oorzaken gezondheidsverschillen bepalen

Mensen met een lager inkomen leven gemiddeld acht jaar korter;

Tachtig procent van alle patiënten met onverklaarde gezondheidsklachten is vrouw;

En mensen met een migratieachtergrond lopen meer risico op gezondheidsklachten

Gezondheid is het vermogen van mensen om zich aan te passen en eigen regie te voeren bij fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven. Gezondheid omvat meer dan alleen de afwezigheid van ziekte of het gebruik van zorg; het gaat ook over welzijn, zingeving, participatie en in staat zijn om een betekenisvol leven te leiden. Als iemand bijvoorbeeld diabetes heeft, maar hier goed mee kan omgaan en een betekenisvol en zelfstandig leven leidt, kan dit beschouwd worden als ‘gezond'.

De afgelopen vijftig jaar is er veel geld en energie gestoken om de gezondheid van mensen te bevorderen, maar er is helaas nog altijd veel ongelijkheid rondom gezondheid in Nederland. Dit noemen we ook wel ‘gezondheidsverschillen’: verschillen tussen mensen in de samenleving qua levensverwachting, aantal gezonde jaren en ervaren gezondheid.

Steeds vaker spreken we over gezondheidsverschillen tussen groepen mensen, ofwel doelgroepen. Je leest bijvoorbeeld vaak het argument: armoede veroorzaakt stress, en die stress leidt tot een ongezonder leven. Dat klinkt logisch. Maar gebruiken we diezelfde logica ook bij stress die veroorzaakt wordt door het beroep van een advocaat of chirurg?

We zijn in een trend beland waarbij ‘gezondheid’ wordt gezien als (on)gewenst gedrag dat voornamelijk voorkomt bij specifieke doelgroepen, zoals bij mensen die leven in armoede. Steeds vaker wordt de oorzaak van gezondheidsverschillen gelegd bij het behoren tot ‘een risicogroep’, zoals ‘mensen met een laag inkomen'.

Hoe komt het dat we gezondheid in groepen zijn gaan plaatsen en we het niet meer zien als iets dat ons allemaal raakt?

Taal van tekorten

Allereerst speelt wetenschappelijk onderzoek een cruciale rol in hoe we maatschappelijke kwesties zoals ‘gezondheid’ in het dagelijks leven begrijpen en bespreken. De taal die in wetenschappelijk onderzoek wordt gebruikt, helpt namelijk mee in het creëren van categorieën tussen mensen.

In wetenschappelijk onderzoek worden vaak termen zoals "kwetsbare groepen" of "mensen met een lage SES" gebruikt. Dit wordt ook wel de 'taal van tekorten' of het ‘deficit model’ genoemd. In dit model denk je vanuit wat er ontbreekt, en ben je dus aan het werk om tekorten weg te werken. Deze benadering leidt af van de structurele oorzaken van gezondheidsverschillen, omdat het suggereert dat de problemen volledig bij mensen zelf liggen, in plaats van bij de omgeving waarin zij zich bevinden.

Dit taalgebruik, wordt vervolgens overgenomen in interventies om gezondheidsverschillen te verkleinen. Neem bijvoorbeeld de slogan van het voedingscentrum “Ik kies bewust” om overgewicht tegen te gaan. Hiermee wordt gesuggereerd dat overgewicht vooral het gevolg is van persoonlijke keuzes of een gebrek aan wilskracht van mensen met overgewicht. Wat buiten beeld blijft, zijn de bredere contexten waarin mensen leven: de overgrote aanwezigheid van fastfoodketens of de beperkte toegang tot betaalbare sportfaciliteiten.

De doelgroep wordt als het "probleem" gezien en structurele, maatschappelijke factoren blijven onderbelicht. Om gezondheidsverschillen écht te verkleinen, is een ander perspectief nodig.

Weg van het individu, meer richten op effectieve overheidsinterventies

Willen we gezondheidsverschillen in Nederland blijvend verkleinen, dan zullen we ons minder moeten focussen op individueel gedrag en méér moeten richten op het aanpakken van structurele factoren, bijvoorbeeld door interventies vanuit de overheid. Maar hoe doen we dat?

De oplossing kunnen we mogelijk zoeken in onze geschiedenis. Als we terugdenken aan de 19^eeeuw, waren er grote gezondheidsproblemen in Nederland. Veel snelgroeiende steden kampten met ernstige gezondheidsproblemen zoals cholera, tyfus en dysenterie. Lange tijd richtten overheden en artsen zich op individuele hygiëne en gedrag: mensen moesten zich beter wassen, hun huis schoonhouden, of hun voedsel beter bereiden. Dat had maar beperkt effect, omdat de onderliggende oorzaak – vervuild drinkwater en slechte sanitaire voorzieningen – niet werd aangepakt. Toen overheden begonnen te investeren in goed georganiseerde riolering en afvalwaterverwerking, verdwenen veel infectieziekten en daalde het sterftecijfer enorm.

Ofwel, een gezondheidsinterventie voor iedereen verkleinden de gezondheidsverschillen.

Ook vandaag de dag zien we dat (omstreden) beleidsmaatregelen soms het meest effectief zijn: denk aan het rookverbod in openbare ruimtes van 2008 wat heeft geleid tot minder acute hart- en vaatziekten of de nieuwe donorwet uit 2020 die heeft geleid tot ruim 4,6 miljoen meer potentiële donoren.

Wat hebben deze interventies met elkaar gemeen? Ze richten zich niet op één specifieke doelgroep, maar hebben positieve invloed op de gezondheid van iedereen!