Housing First: De oplossing voor dakloosheid in Nederland?

Wie Utrecht Centraal verlaat, loopt tegen een nieuw geplaatst standbeeld aan. Het beeld is geplaatst voor de ingang van winkelcentrum Hoog Catharijne op de plek waar in de jaren ‘80 en ’90 de ‘junkentunnel’ zat. Een plek waar honderden dak- en thuislozen verbleven en waar bizarre taferelen zoals straatgeweld, berovingen en drugsgebruik de orde van de dag waren. Twintig jaar geleden is de tunnel van één kant dichtgemetseld en zijn de bewoners van de tunnel verplaatst naar zogenaamde drugshostels. Hier konden aan harddrugsverslaafde daklozen terecht voor een stabiele leefomgeving. Het standbeeld, genaamd Het vergeten bestaan, is bedoeld om aandacht te vragen voor kwetsbare mensen die uit het zicht van de samenleving zijn geraakt.

Ten tijde van het sluiten van de junktunnel in Utrecht, bijna een kwart eeuw geleden, werd de daklozenpopulatie van de stad geschat op ongeveer 600. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) schatte in 2024 het aantal daklozen in Nederland tussen de 18-65 jaar ruim twee keer zo hoog (!) in als in 2009, een stijging van 17.800 naar 33.000. Het werkelijke aantal ligt naar waarschijnlijk nog een stuk hoger, omdat de groep mensen die dak- en thuisloos zijn lastig in kaart te brengen is. Het CBS neemt bijvoorbeeld alleen mensen die bekend zijn bij opvanginstanties mee in hun schatting. Mensen zonder verblijfsvergunning of mensen die bij vrienden of familie verblijven, worden niet meegeteld. Wat is ervoor nodig in Nederland om te voorkomen dat mensen op straat hoeven te slapen?

TUIS Nederland

Vorige maand hebben we een inspirerende sessie georganiseerd met ‘Stichting TUIS Nederland’. TUIS is een initiatief van Housing First Nederland, en zet zich in voor het terugdringen van dakloosheid onder jongeren. Mijn collega's Katya Langeveld, Maurits van de Scheer en ikzelf hebben meegedacht met het kernteam van TUIS over de inrichting van de stichting om zo snel mogelijk jongeren te kunnen gaan huisvesten. Uit talloze internationale onderzoeken blijkt dat het beëindigen van problematiek voortvloeiend uit dakloosheid begint bij een eigen woning. Een plek om op adem te komen en in rust je basis op te bouwen. Dat is waar TUIS zich voor inzet. Zeker in tijden van deze woning schaarste.

Wat is dan het verschil met de huidige aanpak in Nederland? Steeds meer mensen belanden op straat door een combinatie van hoge woonkosten, mentale problemen en inkomensverlies. Traditionele hulpverlening stelt vaak eisen aan daklozen voordat zij in aanmerking komen voor huisvesting, zoals het oplossen van schulden, verslavingsproblemen of het vinden van werk. Finland heeft met het Housing First-model bewezen dat het anders kan: eerst een woning, dan begeleiding. Het is tijd dat Nederland deze aanpak grootschalig overneemt. In de eerste 10 jaar na implementatie daalde het aantal daklozen met 86%, wat betekend dat mensen die huisvesting krijgen een grote kans hebben om niet weer op straat te belanden.

Housing First is een beleid waarbij mensen die dakloos zijn onmiddellijk een eigen woning krijgen, zonder dat ze eerst aan allerlei voorwaarden hoeven te voldoen. Traditionele methoden richten zich op tijdelijke opvang en re-integratie via noodopvang en sociale voorzieningen. Housing First draait dit om: het geeft mensen eerst een stabiele woonplek, waarna ze begeleiding krijgen om hun leven weer op orde te brengen. Dit betekent niet dat er geen regels zijn – huurders hebben dezelfde rechten en plichten als andere bewoners en kunnen ondersteuning krijgen bij bijvoorbeeld budgetbeheer, verslavingszorg en werk. Verder worden bewoners via Housing First behandelt als iedere ‘reguliere’ huurder, wat voor een stabiele omgeving zorgt. Huisvesting is dus de onderste bouwsteen waarop mensen kunnen doorbouwen op het gebied van bijvoorbeeld sociale relaties, werk en zelfontwikkeling.

Waarom het werkt in Finland

Finland heeft Housing First sinds 2008 op grote schaal geïmplementeerd, met indrukwekkende resultaten. Dak- en thuisloosheid is er vrijwel uitgeroeid, terwijl in andere Europese landen het probleem alleen maar toeneemt. Het succes is te danken aan een aantal factoren:

Investering in sociale huisvesting: De Finse overheid en woningcorporaties zorgen voor voldoende betaalbare woningen.
Individuele begeleiding: Huurders krijgen op maat gemaakte hulp om hun leven op de rails te krijgen.
Minder kosten voor de maatschappij: De kosten voor opvang, politie en gezondheidszorg dalen, omdat mensen niet steeds terugvallen in dakloosheid.

Dak- en thuisloosheid is niet alleen een probleem van het individu die het overkomt, maar voor de hele samenleving. Door Housing First op grote schaal in Nederland te implementeren, kunnen we niet alleen duizenden mensen helpen, maar ook de druk op sociale voorzieningen verminderen en kosten besparen. Bovendien vergroot langdurige dakloosheid de kans op gezondheidsproblemen en sociale uitsluiting, waardoor mensen moeilijker terug in de maatschappij komen. Een stabiele woning biedt niet alleen veiligheid en waardigheid, maar zorgt er ook voor dat mensen weer kunnen werken, sociale contacten kunnen onderhouden en bijdragen aan de samenleving. Het narratief in Finland rondom dakloosheid is dus het tegenovergestelde van het narratief in Nederland. Waar dakloosheid in Nederland wordt gezien als een enorme kostenpost en een bron van overlast, zien onze buren in Finland dakloosheid als een sociaal probleem en een onnodige kostenpost waarop geld bespaard kan worden.

Aan de slag

Het is tijd dat Nederland de Housing First methode omarmt. Nederland kampt met een woningcrisis, en de hoeveelheid mensen die dakloos is neemt toe. In plaats van tijdelijke oplossingen zoals nachtopvang en doorstroomwoningen, is het tijd voor een structurele aanpak. Housing First biedt die oplossing. Het heeft zich bewezen als een menswaardige, effectieve én kostenefficiënte methode om dakloosheid structureel terug te dringen. De eerste stap is genomen in Utrecht begin deze eeuw, toen we dak- en thuislozen mensen verplaatsten naar drugshostels. Om dakloosheid structureel te verminderen moet er een volgende stap gemaakt worden, in de vorm van onvoorwaardelijke opvang voor alle kwetsbare mensen die op straat slapen of op straat terecht dreigen te komen. De vraag is niet óf we Housing First moeten invoeren, maar wanneer we eindelijk het Finse voorbeeld gaan volgen en het grootschalig toepassen.