Leven zonder (t)huis

Stel je voor: het is nat, guur en het blijft maar regenen. De temperatuur is nét boven nul, maar de nachtopvang blijft gesloten. Je schoenen zijn doorweekt, je papieren verregend of gestolen — en dus heb je nergens recht op. Je probeert te slapen onder een afdakje, op een koude stoeptegel, terwijl de stad om je heen doorgaat.

Dak- en thuisloosheid is geen abstract beleidsprobleem. Het is schrijnende realiteit voor duizenden mensen, ook in een stad als Rotterdam. Tijdens de 1,25-daagse van Hieroo hebben we met collega’s, ervaringsdeskundigen, ondernemers en sociaal innovators onze denkkracht gebundeld om bij te dragen aan nieuwe perspectieven op dit maatschappelijke vraagstuk.

Hieronder lees je de belangrijkste inzichten en voorstellen die voortkwamen uit deze dag waarop we hebben gefocust op de stad Rotterdam.

Creativiteit & regelgeving: hoe omzeil je een bestemmingsplan?

Een van de grootste obstakels bij het creëren van opvang voor dak- en thuislozen is... de regels. De stichting Binnenslapers is een organisatie met een duidelijke missie: onvoorwaardelijke, laagdrempelige opvang bieden — zonder afhankelijk te zijn van politieke besluitvorming of gemeentelijke schommelingen.

Maar om daadwerkelijk opvangplekken te kunnen openen, loop je al snel tegen het bestemmingsplan van de gemeente aan. In Rotterdam zijn op dit moment slechts twee locaties aangewezen als “sociaal”, wat betekent dat daar opvang mag plaatsvinden. Alle andere panden vallen erbuiten. De toegang tot deze ruimten wordt dus beperkt door juridische kaders, zelfs als ze leegstaan.

Een van de concepten die tijdens de 1,25-daagse werd gepresenteerd, was de indoor camping. Een maatschappelijke herbestemming van leegstaande bedrijfspanden waar mensen tijdelijk kunnen verblijven, bouwen aan herstel en participeren in sociale ondernemingen. Denk aan kampeerunits in een loods, tijdelijk vergund als ‘installatie’ of kunstproject, waarbij bewoners zelf kunnen meebouwen en deelnemen aan onderhoud of dagbesteding.

Door samen te werken met ondernemers, architecten en juristen kunnen deze plekken sociaal én legaal worden ingericht — mits er slim wordt omgegaan met bestaande regels zoals tijdelijke vergunningen, brandveiligheid en sociale participatie.

De kernvraag blijft: hoe zorg je ervoor dat regelgeving menselijkheid niet in de weg staat? En als dat wel gebeurt: hoe buig je de regels zonder ze te breken?

Ondernemerschap & solidariteit: de rol van de horeca

Ook zijn we aan de slag gegaan met het initiatief Heat&Eat. Een horecamodel waarbij consumenten een maaltijd kunnen doneren aan iemand in armoede. Simpel en krachtig: je betaalt een extra gerecht, en iemand die het nodig heeft kan dit later ophalen.

Het model werkte, maar verloor aan momentum. Daarom vroegen we ons af: Hoe krijgen we horecaondernemers weer aan boord? Hoe enthousiasmeer je horecaondernemers opnieuw om mee te doen? Wat zijn hun zorgen, en hoe neem je die weg?

Door zelf in gesprek te gaan met de lokale horecaondernemers in de stad te merkte we dat veel ondernemers wel willen bijdragen, maar afhaken door onduidelijkheid met betrekking tot de praktische uitwerking. Ze vragen: wie komt er eten ophalen? Hoe weet ik dat het eerlijk gebeurt? Wat kost het mij qua tijd en geld?

Daarom ontwierpen we een starterspakket voor deelnemende horeca: met heldere instructies, een QR-betaalmodule, een sticker voor op het raam, en communicatie-templates voor sociale media.

We bedachten daarnaast een wervingscampagne, waarin bekende Rotterdamse ondernemers, zoals Herman Hell van Hell's kitchen en van hotspots als Lilith of Bazar, zich uitspreken over hun deelname.

Een ander idee: organiseer een jaarlijkse of halfjaarlijkse Heat&Eat-week, gekoppeld aan bestaande events, zoals de Week tegen Armoede, waarin media-aandacht, ervaringsverhalen en maaltijden centraal staan.

Solidariteit moet makkelijk, herkenbaar en aantrekkelijk zijn. Door het horeca-ecosysteem te benaderen als bondgenoot, in plaats van als uitvoerder, ontstaat ruimte voor duurzame betrokkenheid.

Politiek & beeldvorming: hoe verander je de publieke opinie?

Misschien wel de grootste uitdaging van allemaal: de beeldvorming rondom dakloosheid. De publieke opinie verschuift — niet ten goede. Dakloze mensen worden steeds vaker gecriminaliseerd of als overlast gezien, in plaats van als mensen in kwetsbare situaties die hulp nodig hebben.

Beeldvorming rondom dak- en thuisloosheid is vaak stigmatiserend: van mensen die "zelf schuld" hebben, tot hulporganisaties die "overlast aantrekken", zoals recent nog gesuggereerd werd in een AD-artikel over de Pauluskerk.

Tijdens de 1,25-daagse verkenden we de vraag: Hoe beïnvloed je beleid én publieke opinie — juist als het tegenzit?

Een groep ontwikkelde het concept van een persoonlijke verhalen-campagne, waarin mensen zonder (t)huis zelf aan het woord komen, gekoppeld aan lokale politici. Persoonlijke portretten van dak- en thuislozen gekoppeld aan politieke thema’s. Denk aan kaartjes met een gezicht, een kort citaat en een QR-code naar het uitgebreide verhaal — verspreid rondom de verkiezingstijd. Niet alleen gericht op linkse partijen, maar juist ook op partijen als VVD en Leefbaar Rotterdam. De boodschap: dit is geen “links” probleem, maar een Rotterdams probleem.

Daarnaast werd het idee van “radicale gastvrijheid” voorgesteld. We stelden ons een stad voor waarin bewoners en ondernemers een sticker op hun deur kunnen plakken: “hier ben je welkom voor een kop koffie, toiletbezoek of een praatje” met de Wel/Wel sticker. Een verfrissende tegenhanger van de Nee/Nee reclamesticker die op vele brievenbussen te zien is.

Ervaringsdeskundigen brengen deze sticker persoonlijk langs — en leggen uit wat het betekent. Zo ontstaat laagdrempelig contact, wederzijds vertrouwen en praktische hulp. Dit zou kunnen starten in twee Rotterdamse straten en uitrollen tot een breder netwerk van gastvrijheid. Iedereen met een deurbel kan bijdragen.

En dan het idee van een flitspaal voor vriendelijkheid: In plaats van automobilisten te beboeten, registreert deze flitspaal glimlachen naar dak- of thuislozen in de stad. Word je betrapt op een warme glimlach, dan activeert de paal een kleine donatie — bijvoorbeeld een paar euro naar een lokale opvangorganisatie.

Het idee is laagdrempelig en krachtig: het stimuleert vriendelijkheid en bewustwording, én genereert tegelijkertijd inkomsten. Een glimlach kost niets, maar kan voor iemand van grote waarde zijn.

Wat deze 1,25-daagse kenmerkte, was het krachtige samenspel van systeemdenken en medemenselijkheid. We onderzochten waar beleid tekortschiet, maar ook waar de samenleving kan bijspringen. Van juridische tactieken tot straatgerichte gastvrijheid; van ondernemerswerving tot beleidsbeïnvloeding: het waren geen vrijblijvende denkoefeningen, maar concrete stappen naar actie. Het narratief over dak- en thuisloosheid herschreven moet worden — niet over, maar met de mensen die het betreft. Met ideeën die out-of-the-box zijn, die wringen en schuren en wellicht onrealistisch aanvoelen. Want als dat niet zo voelt, is het waarschijnlijk al geprobeerd.

En bovenal beseften we opnieuw: iedereen kan het verschil maken. Of je nu beleidsmaker, consultant, ondernemer of buur bent — je deur openzetten voor een ander begint met een simpele vraag: wat als ik in zijn of haar schoenen stond?

Meer weten of meedoen?

Wil je meer weten over Stichting Binnenslapers, Heat&Eat, de Pauluskerk of een van de andere initiatieven die tijdens deze dag aan bod kwamen? Of wil je meehelpen om radicale gastvrijheid een gezicht te geven in jouw buurt?

Neem contact op met het Hieroo-team in Rotterdam of een van de betrokken organisaties. Samen maken we het verschil. Eén sticker, één maaltijd, één glimlach tegelijk.