Geef taal aan het onderbewuste!

Beeldvorming
De masterclass vond plaats in Kinepolis Jaarbeurs. Voor mij persoonlijk is dit praktisch een thuiswedstrijd. Het kantoor van Hieroo Utrecht bevindt zich namelijk slechts een paar honderd meter verderop. Binnen werd ik door een vriendelijke mevrouw welkom geheten en voorzien van een naamplaatje. ‘Rechts aanhouden naast de roltrap en een stukje doorlopen, je collega’s zijn al aanwezig’, zei ze. Opvallend dat degenen die het korts hoeven te reizen vaak het laatst aankomen, bedacht ik me. Want mijn collega’s uit Rotterdam, Amsterdam, Zwolle en Groningen stonden al met een kop thee of koffie te wachten. Net als een stuk of 40 à 50 andere mensen. Samen met een collega uit Zwolle kwamen we tot de conclusie dat het onderwerp van de masterclass ons intrigeerde, maar dat we hier tegelijkertijd weinig kaas van hadden gegeten. Achter me pakte iemand het woord, tijd om ons naar de spreekzaal te verplaatsen.

Het inhoudelijke gedeelte van dit event vond plaats in één van de bioscoopzalen van de Kinepolis. Over de kwaliteit van licht, geluid en zitcomfort hebben we ons derhalve niet druk hoeven maken. Toen iedereen plaats had genomen in één van de bioscoopstoelen werd de ochtend en de spreker geïntroduceerd.

Associaties
Erik van de Loo is aan INSEAD verbonden als hoogleraar Organizational Behaviour. In het begin van zijn betoog stelt hij dat we relatief veel weten over de invloed van cognitieve biases op besluitvorming. Ons denken en gedrag gaat alleen niet altijd logisch. Ook onbewuste processen, zoals dromen of associaties, spelen een rol: ‘Daarin zitten belangrijke beelden over hoe je om moet gaan met macht, gezag en oordelen. Ze helpen om systemen te begrijpen en keuzes te maken in groepsverband’, aldus Erik. In associaties redeneren we anders. We herinneren ons bijvoorbeeld in een split-second hoe het systeem van een groep vroeger verliep en kunnen dat direct toepassen bij een reünie.

Tijdens deze masterclass doet Erik verslag van zijn bevindingen over de associaties van 44 jonge Russische leiders over succes. Wat komt bij je op als het over succes gaat? Als je een boek zou schrijven over succes, hoe zou dat er dan uitzien? Aan de hand van dit soort vragen zijn per persoon zo’n 100-120 associaties op succes verzameld.

De Depressieve Positie en verdedigingsmechanismen
De interviews zijn niet afgenomen door Erik zelf, maar door autochtone Russen. De interviewers ervaarden de gesprekken als negatief wanneer zij voornamelijk verdedigingsmechanismen waarnamen. Wanneer vooral de Depressieve Positie geregistreerd werd beschouwden ze de conversatie als positief.

De Depressieve Positie is een patroon binnen onbewuste fantasieën. Mensen verkeren regelmatig in deze positie. Het depressieve component zit hem erin dat we de pijn kunnen voelen die bij een positie hoort. Bijvoorbeeld het besef dat we iets niet kunnen. Of gevoelens van schuld, schaamte en afhankelijkheid. Dit maakt de Depressieve Positie een lastige emotionele positie. Veel van deze gevoelens zijn onbewust van invloed op ons. We ervaren ze wel, maar we codificeren ze niet in taal, drukken ze weg en reflecteren hier niet op.

Om de Depressieve Positie niet onder ogen te hoeven komen hanteren mensen defensiemechanismen. Hoewel het een uitdaging is de neiging naar verdedigingsmechanismen te onderdrukken is dit wel raadzaam.

Hoewel de materie me boeide, vond ik het moeilijk om alle nieuwe termen direct onder de knie te krijgen. Om de informatie op me in te laten werken kon ik wel een koffietje gebruiken.

So what?
Na een halfuurtje pauze stond in het tweede gedeelte van het programma de vraag ‘so what?’ centraal. Wat hebben we nu precies aan deze informatie? De quote ‘je gaat het pas zien als je het doorhebt’ van Johan Cruyff past hier mooi. Het is zaak om onbewuste processen, zoals de Depressieve Positie of defensiemechanismen, te onderkennen en op de radar te krijgen.

Een voorbeeld. Ik heb een moeilijk gesprek met m’n opdrachtgever. Hij heeft een compleet afwijkende mening. Om te reageren op dit soort conflictsituaties heeft iedereen, dus ook ik, onbewuste patronen klaarliggen. In plaats van je te herinneren hoe jouw specifieke patronen werken ben je geneigd om naar deze patronen te handelen. Het is belangrijk om in dit soort situaties voldoende self-containment te hebben: Onderken dat je boos bent of wilt vluchten. Contain deze impuls en keur dit gevoel niet af. Het zorgt voor openheid naar gevoelens en fantasieën. In het gesprek is het goed om taal te geven aan de beladen gevoelens en fantasieën die iedereen heeft. Door bespreekbaar te maken wat tot nu toe niet lukte wordt het materiaal om samen iets mee te doen.