In strijd tegen laaggeletterdheid

In maart ben ik begonnen op opdracht bij de Stichting voor interculturele integratie en participatie (Sipi). Sipi zet zich in voor integratie en participatie in de samenleving door het aanbieden van taal en digitale vaardigheden cursussen, jeugdhulp en dagbesteding. In de eerste paar weken van de opdracht heb ik geholpen bij het opstellen van een plan voor de werving van deelnemers voor de taalschool. Hoe meer ik hier over leerde, hoe meer ik me verbaasde. Laaggeletterdheid heeft namelijk veel impact op iemands welzijn en de rest van hun leven, en dat terwijl er een breed aanbod aan cursussen is om te helpen. Toch kunnen we deze grote groep mensen moeilijk bereiken. Hoe komt dat, en hoe kunnen we samen strijden tegen dit maatschappelijke probleem?

Wie zijn dit?
Het is belangrijk om te benoemen dat laaggeletterden geen analfabeten zijn. Het zijn volwassenen die wel kunnen lezen, schrijven en/of rekenen, alleen niet op een niveau om volledig mee te komen in de samenleving. Vaak gaat dit gepaard met beperkte digitale vaardigheden. Dit heeft invloed op het dagelijks functioneren.

Voor veel laaggeletterden vormen eenvoudige dagelijkse handelingen al obstakels, wat leidt tot gevoelens van angst en schaamte. Het idee om terug naar school te gaan wordt met weerstand ontvangen en door negatieve eerdere schoolervaringen en vaak een kortere opleiding, worden kansen in de maatschappij beperkt. Deze factoren vertalen zich naar moeilijkheden op de arbeidsmarkt. Moeite met het begrijpen en toepassen van gezondheidsinformatie kan leiden tot gezondheidsproblemen, zoals het verkeerd lezen van voedseletiketten of medicijnbijsluiters. Bovendien is ons zorgsysteem niet toegankelijk genoeg voor laaggeletterden. Al deze factoren bij elkaar zorgen voor afhankelijkheid en een gebrek aan regie over hun eigen leven.

Onzichtbare groep
In Nederland zijn zo’n 2,5 miljoen mensen laaggeletterd. Deze groep neemt toe als gevolg van vergrijzing, migratie en het aantal jongeren met een taalachterstand. Voor de grootste groep laaggeletterden is Nederlands de moedertaal, namelijk zo’n 60 procent. Deze groep is juist moeilijk te signaleren, doordat er een taboe heerst rondom het onderwerp. Gevoelens van schaamte, het (nog) niet ervaren van problemen of onwetendheid van de omgeving zorgen ervoor dat deze groep onzichtbaar blijft.

Een probleem om aan te pakken
Laaggeletterdheid heeft niet alleen grote invloed op individuen, maar ook op de maatschappij als geheel. In Nederland leven we in een kenniseconomie, waardoor goed kunnen lezen, schrijven en/of rekenen direct in relatie staan met iemands welvaart en financiële zelfredzaamheid. Er leven zo’n 100.000 mensen in armoede als gevolg van laaggeletterdheid. De samenleving draagt daarom kosten door onder andere frequentere werkloosheid en de afhankelijkheid van bijstandsuitkeringen en hogere ziektekosten door meer gezondheidsproblemen. Minder sociale betrokkenheid van mensen met laaggeletterdheid zorgt in de samenleving voor sociale isolatie. Bovendien hebben kinderen van laaggeletterde ouders een hoger risico op taalachterstand, omdat hun ouders ze niet kunnen voorlezen of helpen met huiswerk. Dit leidt tot een vicieuze

cirkel van laaggeletterdheid en beperkte kansen voor de volgende generatie. Al met al maakt dit laaggeletterdheid een maatschappelijk probleem, en dat moet gezamenlijk worden aangepakt.

Hoe?
Het start met het herkennen en bespreekbaar maken van de uitdagingen, en dit begint bij elk individu en in elke organisatie. Ook waar jij misschien werkt. Je verwacht misschien niet direct dat dit in jouw omgeving voorkomt, maar houdt in gedachten dat iemand juist tot de onzichtbare groep kan behoren. Leer laaggeletterdheid herkennen, probeer iemand te motiveren en begeleid iemand richting cursussen. Om laaggeletterdheid in jouw omgeving of op jouw werk te herkennen kun je letten op bepaalde gedragspatronen zoals: vermijden van lees en schrijfsituaties of excuusjes gebruiken, niet met de ogen over het papier bewegen, moeilijk zinnen formuleren, moeite met gebruik van mobiel bankieren, geen punten of komma’s gebruiken, negatief praten over schoolervaringen, niet opschrijven van afspraken of niet komen opdagen, vragen om hulp om te lezen of te schrijven, onleesbare handschriften, dezelfde fouten maken bij schriftelijke instructies en hoge tijdsinvestering bij taken die lezen of schrijven vereisen.

Tijdens het opstellen van het wervingsplan voor Sipi heb ik geleerd dat het cruciaal is om de doelgroep te bereiken door iets aan te bieden waar zij zelf behoefte aan hebben, waarbij het verbinden van educatie en participatie essentieel is. Taal- en digitale vaardigheidscursussen zijn gefocust op het vergroten van zelfredzaamheid, zijn wijdverspreid, toegankelijk en worden voor laaggeletterde mensen vergoed door de gemeente. Het is dus belangrijk om mensen naar deze cursussen te leiden. Dit kan door te verwijzen naar een taalhuis, bibliotheek of taalschool in de buurt.

Naast cursussen bestaan er initiatieven die bijdragen om laaggeletterdheid te verminderen. Bijvoorbeeld de Voorleesexpress, dit is een stichting waar vrijwilligers 20 weken voorlezen aan kinderen met een taalachterstand. Daarnaast biedt de website van Stichting Lezen en Schrijven uitgebreide informatie en adviezen voor organisaties en individuen over hoe om te gaan met laaggeletterdheid en organiseren zij projecten om de taalontwikkeling van kinderen te bevorderen, want voorkomen is uiteindelijk beter dan genezen.

Bronnen:

• Feiten en cijfers | Stichting Lezen en Schrijven
• Wat kan ik doen? | Stichting Lezen en Schrijven
• VoorleesExpress – vrijwilligerswerk vol taal- en leesplezier