Participeren kun je leren

Nederland als participatiesamenleving en het belang van participatie 
Dat er de afgelopen decennia een verschuiving in de verantwoordelijkheid van de overheid heeft plaatsgevonden, is duidelijk. Het terugtreden van de overheid op de markt heeft geleid tot wat later de ‘participatiesamenleving’ genoemd werd, waarbij een groter beroep op de burger gedaan wordt. Om daadwerkelijk eigen verantwoordelijkheid te nemen, is het wel noodzakelijk dat je dit wil en kan. Toch blijkt dat veel mensen begrensd worden in hun mogelijkheden. En dat dat stukje kunnen belangrijk is om de gezondheid van burgers te bevorderen, onbehagen in de samenleving te verminderen en het vertrouwen in de democratie te herstellen, is laatst nog eens onderstreept. Zo heeft de WRR beargumenteert dat grip op je persoonlijke leven essentieel is en het maatschappelijk belang dient. Zij stuurt in dit document dan ook op het ondersteunen van sociale cohesie en- participatie van burgers. 

Participatie in Den Haag 
Maar hoe doe je dit dan als overheid? Bijvoorbeeld door het aanjagen van burgerparticipatie, ook wel bewonersparticipatie genoemd. Bewonersparticipatie is een breed begrip, waarbinnen verschillende definities worden gehanteerd. Wij hanteren de definitie zoals vermeld in de Omgevingswet van de Rijksoverheid: ‘het in een vroegtijdig stadium betrekken van belanghebbenden (burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen) bij het proces van besluitvorming over een project of activiteit.’ Den Haag heeft in haar Omgevingsvisie, waarin wordt toegewerkt naar een veilig en gezond Den Haag in 2050, ook kaders gesteld hoe een goed participatieproces eruit ziet. Dit plan gaat er vanuit dat deze visie het verhaal is van haar inwoners, instellingen, ondernemers en de gemeente. Zo stuurt de gemeente op uitkomsten die het best aansluiten bij de behoeften van vandaag en de gezamenlijke verantwoordelijkheid van burgers. Participatie is niet altijd makkelijk, het is soms een lastig proces waarin verschillende belangen tegenover elkaar staan. Hiermee wordt dan ook gelijk de essentie aangestipt; alle belangen rondom een vraagstuk in kaart brengen en een stem geven met soms wat democratisch ongemak tot gevolg. Een goed participatietraject is dus niet een proces waarin ieder zijn zin krijgt. Het is juíst een traject waarin alle belangen serieus genomen worden, deze gehoord worden, duidelijk afspraken zijn gemaakt over wie, waarover, hoe en hoeveel invloed je krijgt in de besluitvorming.  

De sleutel tot kwalitatief goede participatie 
Wie zich inleest in de verscheidenheid aan participatietrajecten zal snel zien dat geen enkel project hetzelfde is, en de uitwerking verschilt. Wel zijn er een aantal rules of thumb om de kwaliteit van een participatieproject te borgen; 

Weten wat er speelt 
Breng in het voorstadium van het project de kenmerken in kaart. Hierbij heb je aandacht voor de geschiedenis, de relatie met andere trajecten en verbindingen die er in het gebied zijn. De participatie verloopt soepeler als deelnemers weten wat het doel is, naar welke resultaten wordt toegewerkt, welke kaders er aan het project gesteld zijn en welke uitgangspunten er gelden op inhoud, wet- en regelgeving, kosten, techniek en proces. 

Leren door te doen 
Belanghebbenden leren door te doen. Het versterkt de onderlinge relatie. Dat wat er geleerd wordt aan kennis, ervaring en resultaten, wordt geborgd. Ook is het hebben van aandacht voor de zelforganisatie van belanghebbenden belangrijk, zodat zij participatietrajecten in het vervolg zelf kunnen organiseren.  

Openheid bieden 
Transparantie is essentieel. Openheid over het proces op (tussentijdse) uitkomsten of besluiten versterkt het gevoel van eerlijke en rechtvaardige behandeling voor iedereen. Je biedt inzicht in het proces, wat er gedaan is met de inbreng, hoe deze is verwerkt en hoe besluiten zijn genomen. 

Belangen samenbrengen 
Voor goede participatie is het van belang om een representatieve groep vertegenwoordigers te hebben. Probeer dus zoveel mogelijk personen die te maken hebben met het traject te laten deelnemen. Denk daarbij ook na over groepen die zich minder snel laten horen. 

Mate van invloed bepalen 
Laat aan het begin van het traject weten waarover meegedacht of besloten kan worden, maar ook waarover dit niet mogelijk. Zo zijn de rollen en verantwoordelijkheden helder. 

Kwaliteit van interactie bevorderen 
Zorg ervoor dat er in het participatietraject aandacht is voor de uitwisseling van perspectieven. Gebruik hier verschillende werkvormen voor die aansluiten bij de diverse deelnemers van het project. Daarnaast is het ook essentieel dat deelnemers gelijke kennis hebben, hierdoor kan iedereen namelijk meedoen. 

Laten we samen zorg dragen voor de problemen van onze tijd door je verantwoordelijkheid te nemen en te participeren! Want participeren, dat kun je leren. 

https://www.socialevraagstukken.nl/systeemverantwoordelijkheid-verhult-sturende-overheid/ 

Wagemans, F., & Peters, S. (2023). Roep om een overheid die verantwoordelijkheid neemt. 

Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (2023). Grip. Het maatschappelijk belang van persoonlijke controle. 

https://www.rivm.nl/documenten/randvoorwaarden-voor-succesvolle-inwonersparticipatie 

Gemeente Den Haag (2021). Haags Participatiekompas. Gevonden op https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/10861913/1/RIS310732_bijlage_3